Türkiye Atık Su Yönetmeliği Eğim Standartlarının Teknik Analizi

(Ankatem Vidanjör Teknik Raporları – 2024)

Kanalizasyon ve drenaj sistemlerinde eğim oranı, sistemin işleyiş verimliliğini belirleyen en kritik parametrelerden biridir. Atık suyun boru içerisinde doğal akışını sürdürebilmesi için belirli bir minimum eğim gereklidir. Bu eğim, hem sıvı hem katı atıkların birlikte akışını mümkün kılar. Yetersiz eğim, suyun taşıma hızını düşürürken, fazla eğim ise sıvı fazın katı atıkları geride bırakmasına neden olur.

🧩 1. Türkiye’deki Yasal Dayanaklar

Türkiye’de kanalizasyon sistemleri, Atık Su Altyapı Yönetmeliği, Yerel İdare Şartnameleri ve İller Bankası Teknik Rehberleri doğrultusunda projelendirilir. Bu belgelerde, boru çapına göre uygulanması gereken minimum eğim oranları açıkça tanımlanmıştır.
Örnek olarak:

DN150 borular için minimum eğim: %0,5
DN200 borular için minimum eğim: %0,3
DN300 borular için minimum eğim: %0,2

Bu değerler, akışın doğal yerçekimiyle sorunsuz ilerlemesi için kabul edilen minimum sınırları gösterir.

Atık Su Altyapı Yönetmeliği, İller Bankası Teknik Şartnameleri ve TS EN 752 standardı esas alınarak düzenlenmiştir.

Eğim Değerlerinin Hidrolik Etkisi

Boru hatlarında eğim oranı, akış hızı (v) ve debi (Q) parametreleriyle doğrudan ilişkilidir. Hidrolik olarak minimum 0,6 m/s akış hızının sağlanamadığı durumlarda katı partiküller boru tabanında birikir.
Örneğin:

DN150 boru hattında minimum eğim: %0,5 (1/200)
DN200 boru hattında minimum eğim: %0,3 (1/333)
DN300 boru hattında minimum eğim: %0,2 (1/500)

Bu oranların altına düşülmesi, hat içinde suyun taşıma kapasitesini azaltarak tortu birikimine ve tıkanıklığa yol açar.

🧰 2. Saha Uygulamalarında Görülen Sorunlar

Uygulamada, özellikle yoğun kentleşme yaşanan bölgelerde, eğim oranlarının yeterli ölçüde uygulanmadığı tespit edilmiştir. Zemin kot farklılıkları, plansız altyapı düzenlemeleri ve proje dışı müdahaleler, boru hatlarında düşük eğim bölgeleri oluşturabilir.
Bunun sonucu olarak:

Boru tabanında katı madde birikimi oluşur.
Zamanla akış kapasitesi azalır.
Hat içinde tıkanıklık ve geri tepmeler meydana gelir.

Bu tür durumlar, vidanjör ve kombine kanal temizleme araçlarına olan ihtiyacı artırır. Vidanjör sistemleri, yüksek basınçlı su püskürtme ve vakum teknolojisiyle hat içi birikintileri giderir. Ancak eğim sorunu çözülmedikçe bu işlemler geçici fayda sağlar.

⚙️ 3. Teknik Değerlendirme

Eğim hatalarının giderilmesi, yalnızca arızaları önlemekle kalmaz; aynı zamanda kanal sisteminin enerji tüketimini ve bakım sıklığını da azaltır. Uzun vadede doğru eğimle döşenmiş bir sistem, vidanjör müdahalelerine daha az ihtiyaç duyar ve bakım maliyetleri %30’a kadar düşebilir.

Atık su altyapılarında eğim oranlarına uygun projelendirme, sistemin hem teknik ömrünü uzatır hem de çevresel riskleri azaltır. Türkiye genelinde yapılan ölçümler, hatalı eğim nedeniyle oluşan tıkanıklıkların altyapı maliyetlerini artırdığını göstermektedir.
Bu nedenle mühendislik firmaları ve yerel yönetimler, projelerde hidrolik hesaplamaları titizlikle uygulamalıdır.

Türkiye Atık Su Yönetmeliği Eğim Standartlarının Teknik Analiz Raporu

🧮 5. Eğim Hesaplama ve Uygulama Örnekleri

Bir kanalizasyon hattının doğru eğimle döşenebilmesi için boru çapı, akış debisi ve arazi eğimi birlikte değerlendirilmelidir. Örneğin DN200 çapındaki bir hat için 100 metrelik uzunlukta minimum 30 cm seviye farkı gereklidir. Arazinin doğal eğimi bu farkı karşılamıyorsa, projede kot düzenlemesi veya pompa istasyonu gibi çözümler planlanmalıdır.

Uygulama esnasında kullanılan lazerli nivo ve eğim ölçer cihazlar, hat boyunca sürekli kontrol sağlar. Ancak sahada yapılan birçok tespitte, ölçüm cihazı kullanılmadan yapılan döşemelerde sapmaların %15’e kadar ulaştığı görülmektedir. Bu da özellikle uzun hatlarda tıkanıklık riskini ciddi oranda artırır.

🔍 6. Bakım ve Periyodik Kontrollerin Önemi

Doğru eğimle döşenmiş sistemlerde dahi, zamanla boru iç yüzeyinde tortu birikimi meydana gelebilir. Bu nedenle belediyeler ve site yönetimleri, yılda en az bir kez yüksek basınçlı kanal temizleme veya kamera ile hat içi görüntüleme hizmeti almalıdır. Bu kontroller, hattın verimliliğini korur ve ani taşma risklerini önler.

Kombine vidanjör araçları, bu bakım işlemlerinde etkin bir çözüm sunar. Araç üzerindeki yüksek basınç pompası, boru hattına 180–250 bar basınçla su göndererek birikintileri söker. Elde edilen vakum gücü ise aynı anda hattı temizleyip biriken atıkları depolama tankına çeker. Bu yöntem, klasik müdahalelere göre çok daha etkili ve çevre dostudur.

🌍 7. Sonuç ve Öneriler

Türkiye’nin birçok bölgesinde yapılan saha incelemeleri, eğim oranlarının küçük farklarla bile sistem performansını etkilediğini göstermektedir. Bu nedenle, altyapı projelerinde yalnızca boru çapına değil, arazinin doğal yapısına ve yağış rejimine de dikkat edilmelidir.
Doğru eğim oranı ile döşenmiş, düzenli olarak bakımı yapılan bir kanalizasyon hattı, uzun yıllar boyunca sorunsuz çalışır ve işletme maliyetlerini minimuma indirir.

Rapor Kaynağı:
Ankatem Vidanjör Teknik Raporları – Türkiye Atık Su Yönetmeliği Eğim Standartlarının Teknik Analizi (2024)